Ο ρατσισμός- ο σεξισμός- το μίσος – η εκτεταμένη βία, και άλλα φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας με κοινή βάση τις διακρίσεις,  αποτελούν πηγές καταπίεσης που οδηγούν στην  περιθωριοποίηση, στην ευαλωτότητα, στην εκμετάλλευση και στον  αποκλεισμό. Πόσο συχνά συναντάμε όλα τα παραπάνω στη σύγχρονη κοινωνία και πως αυτά επηρεάζουν την ψυχική μας υγεία και την ταυτότητα μας γενικότερα;

Η καταπίεση έχει πολλές μορφές, μπορεί να επηρεάσει τόσο το άτομο όσο και την κοινωνία και συναντάται σε διαφόρους τομείς της ζωής μας.  Η καταπίεση ως φαινόμενο μπορεί να παρατηρηθεί σε εργασιακά περιβάλλοντα, σε σπίτια, στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σε σχολικές δομές κλπ.  Επιπροσθέτως, η πίεση που προκαλείται από τον σύγχρονο τρόπο ζωής, οδηγεί το άτομο σε αντιδραστικότητα, ατέρμονες συγκρούσεις, δυσλειτουργικές σκέψεις και αξιοσημείωτη δυσφορία, οδηγώντας  πολλές φορές στην καταπίεση του ίδιου του εαυτού.

Μια εισαγωγή στην έννοια της καταπίεσης, υπό το πρίσμα της ψυχικής υγείας

…την «εσωτερικευμένη καταπίεση» η οποία αναφέρεται στο αίσθημα κατωτερότητας που έχουν κάποιες καταπιεσμένες ομάδες, όταν συγκρίνουν τον εαυτό τους με ομάδες  που ανήκουν σε αυτό που ορίζεται «κυρίαρχη κουλτούρα» (Moane,2003;  οπ.αναφ.στοSmith, Chambers&Bratini, 2009).

….έρευνες έχει ασχοληθεί με  το φαινόμενο της καταπίεσης ως αιτία τραύματος (συναισθηματικού και σωματικού) και την επιρροή που έχει στην ευημερία των ανθρώπων (Smith, Chambers&Bratini, 2009)

….γίνεται μια προσπάθεια υιοθέτησης πρακτικών  ενάντια στον ρατσισμό και την καταπίεση, με σκοπό τη μείωση του αντίκτυπου αυτών των φαινομένων στην ψυχική υγεία (Corneau& Stergiopoulos,2012) έχουν  ως κύριο χαρακτηριστικό την ενδυνάμωση των ληπτών των υπηρεσιών  (Corneau& Stergiopoulos, 2012)

Η περιθωριοποίηση και η ευπάθεια των ατόμων με ψυχικές διαταραχές τα καθιστά ευάλωτα στην καταπίεση.  (Heller, &Gitterman, 2010)

…έχει αναδειχτεί η συσχέτιση της καταπίεσης  με τις διάφορες διαστάσεις της υγείας του γυναικείου πληθυσμού, διαδραματίζοντας έναν σημαντικό ρόλο στην ψυχική τους υγεία (McGibbon&McPherson, 2013, και τις παραπομπές εντός).

Η Young (2014) αναφέρει ως πέντε πρόσωπα της καταπίεσης τα εξής: «εκμετάλλευση», «περιθωριοποίηση», «αδυναμία», «πολιτιστικός ιμπεριαλισμός» και «βία».

Κατά την  Rivers (2020, σ.2 ) η καταπίεση συμβαίνει όταν «οι άνθρωποι στερούνται επανειλημμένα τη δίκαιη πρόσβαση στην ελευθερία, στις ευκαιρίες, στη δικαιοσύνη ή άλλα στοιχεία της ανθρώπινης εμπειρίας με βάση πτυχές της ταυτότητάς τους» .

….καθώς έχει γίνει και αναφορά στα συστήματα καταπίεσης στην εκπαίδευση (Rivers, 2020)

Σύμφωνα με τον Bell (2013, σσ. 1-3) τα τέσσερα “I” του φαινομένου της καταπίεσης είναι τα εξής: «ideological» (ιδεολογική), «institutional»(θεσμική), «interpersonal»(διαπροσωπική), και «internalized» (εσωτερικευμένη).

Υπάρχει η πεποίθηση ότι η τέχνη βοηθάει στην εμβάθυνση στην εμπειρίας της καταπίεσης, παρέχοντας έναν ασφαλή χώρο ενεργητικής ακρόασης, ενδοσκόπησης ενσυναίσθησης και σεβασμού (Lawrence&Butterwick, 2007).

Έχει επισημανθεί ότι η τέχνη αποτελεί ένα εργαλείο αφήγησης βιωμάτων καταπίεσης έχοντας έναν επανορθωτικό ρόλο ως προς την κοινωνική δικαιοσύνη(Lawrence&Butterwick, 2007).

…. η εικαστική θεραπεία (arttherapy) έχει αναφερθεί  ότι προσφέρει στην μετακίνηση από καταπιεστικές «θέσεις», μέσω της ενασχόλησης με ζητήματα ταυτότητας, αξιών και πεποιθήσεων (Kapitan, 2014 ) . Από την άλλη πλευρά, η κατανόηση των εμπειριών καταπίεσης, από πλευράς των θεραπευτών έχει αναφερθεί ως ουσιώδης για την εργασία με τους θεραπευόμενους (Ottemiller, 2016).

Η βιβλιογραφία έχει ασχοληθεί με την καταπίεση στον χώρο εργασίας και τις ειδικές παραμέτρους της (Alleyne, 2004),  …….η οποία μπορεί εν δυνάμει να οδηγήσει σε αυτό που οι  Hoel&Cooper (2000), ονόμασε «καταπιεστικό εργασιακό καθεστώς».

Πηγές: 

Alleyne, A. (2004). Black identity and workplace oppression.Counselling and Psychotherapy Research, 4(1), 4-8.

Bell, J. (2013). The four “I’s” of oppression. Somerville, NJ: YouthBuild USA.

Corneau, S., &Stergiopoulos, V. (2012).More than being against it: Anti-racism and anti-oppression in mental health services.Transcultural psychiatry, 49(2), 261-282.

Heller, N. R., &Gitterman, A. (Eds.). (2010). Mental health and social problems: A social work perspective. Routledge.

Hoel, H., & Cooper, C. L. (2000).Destructive conflict and bullying at work. Manchester: Manchester School of Management, UMIST.

Kapitan, L. (2014). Empowerment in art therapy: Whose point of view and determination?.Art Therapy, 31(1), 2-3.

McGibbon, E., & McPherson, C. (2013). Stress, oppression & women’s mental health: a discussion of the health consequences of injustice.

 Ottemiller, D. D., &Awais, Y. J. (2016).A model for art therapists in community-based practice.Art Therapy, 33(3), 144-150.

Rivers, R., S. (2020). Expression of the oppressed: Using critical pedagogy in arts education to disrupt systems of oppression. International Journal of Creativity and Innovation in Humanities and Education, 3(2), 1-8.

Lawrence, R. L., &Butterwick, S. (2007). Re-imaging oppression: An arts-based embodied approach to transformative learning. Transformative learning: Issues of difference and diversity, 411.

Smith, L., Chambers, D. A., &Bratini, L. (2009).When oppression is the pathogen: The participatory development of socially just mental health practice.American Journal of Orthopsychiatry, 79(2), 159-168.

Young, I. M. (2014). Five faces of oppression. Rethinkingpower, 174-195.